Η πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ) είναι μια χρόνια νόσος. Ασθενείς και ιατροί πρέπει να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με τα βέλτιστα θεραπευτικά σχήματα, που συχνά μεταβάλλονται με βάση την αύξηση στην αναπηρία που παρατηρείται κατά την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, αποδείχτηκε πρόσφατα, σε μελέτες κοόρτης πληθυσμού, ότι όσο νωρίτερα χορηγηθεί θεραπεία για τη νόσο, τόσο καλύτερη θα είναι η πρόγνωση αυτών των ασθενών, ακόμα και χωρίς σημεία ενεργότητας της νόσου. Θα είχε επομένως ενδιαφέρον να ήταν δυνατή η διάγνωση και η θεραπεία των ασθενών πριν από την εμφάνιση οποιασδήποτε σχετιζόμενης με τη νόσο αναπηρίας. Επιπλέον, για καλύτερη έκβαση των ασθενών με ΠΣ, τα θεραπευτικά σχήματα μπορεί επίσης να χρειάζεται να αντιμετωπίζουν συννοσηρότητες στο πλαίσιο της ψυχικής υγείας, που έχει δειχθεί ότι αλληλεπιδρούν με την πορεία της νόσου και επηρεάζουν την τήρηση της θεραπείας από τους ασθενείς. Επομένως, η βελτίωση της ψυχικής υγείας θα συμβάλει στην ποιότητα ζωής των ασθενών με ΠΣ.

Η παρούσα σύντομη ανασκόπηση της υγείας του εγκεφάλου κατά την ΠΣ έδωσε μια ολοκληρωμένη επισκόπηση της σύγχρονης έρευνας για την απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (MRI, magnetic resonance imaging) που έχει βελτιώσει το πώς αντιλαμβανόμαστε την εξατομικευμένη διάγνωση και τις θεραπευτικές στρατηγικές. Προκειμένου να διαλευκανθεί περαιτέρω αυτή η περίπλοκη νευρολογική πάθηση σε σχέση με την υγεία του εγκεφάλου και την ψυχική υγεία, στην παρούσα ανασκόπηση συμπεριλήφθηκε η τρέχουσα έρευνα γύρω από τις σχετιζόμενες με την ΠΣ συννοσηρότητες, όπως η κατάθλιψη και το άγχος.

Χαρακτηριστικά της απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού (MRI)

Βλάβες του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού

Η απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση βλαβών του εγκεφάλου σε ασθενείς με εικαζόμενη ΠΣ εδώ και 2 δεκαετίες, εστιάζοντας σε βλάβες του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού (ΝΜ). Ωστόσο, λόγω της περίπλοκης φύσης της ΠΣ και της απρόβλεπτης πορείας της νόσου, οι βλάβες του εγκεφάλου και του ΝΜ αφορούν λίγα μόνο από τα συμπτώματα που παρατηρούνται στους ασθενείς και συνιστούν αυτό που ορίζεται ως «κλινικο-ακτινολογικό παράδοξο». Πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνολογία της MRI και στις μεθόδους ανάλυσης έχουν καταστήσει δυνατή την αξιολόγηση των υποτύπων της νόσου, της ατροφίας του εγκεφάλου και της φαιάς και λευκής ουσίας του ΝΜ, της ανάλυσης του λόγου λευκής ουσίας/μυελίνης, των εγκεφαλικών λειτουργικών δικτύων με MRI, καθώς και του αριθμού και του όγκου των βλαβών.

Ατροφία του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού

Καθώς αυξάνεται η έρευνα στον τεχνολογικό τομέα της απιεκόνισης, μπορούν να επιτευχθούν ακριβέστερες κατατμήσεις ολόκληρου του εγκεφάλου και της φαιάς και λευκής ουσίας του ΝΜ κατά την MRI, στο πλαίσιο της έρευνας της ΠΣ. Πολλές πρόσφατες μελέτες έχουν εστιάσει στη διαχρονική ανάλυση των δεδομένων MRI προκειμένου να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήσεις που αφορούν τις μεταβολές στον εγκέφαλο και τον ΝΜ ασθενών με ΠΣ κατά την πορεία της νόσου τους.

Προσβολή της λευκής ουσίας

Έχει διαπιστωθεί ότι σε κάθε στάδιο της ΠΣ πολλές από τις δεσμίδες της λευκής ουσίας στον εγκέφαλο έχουν υποστεί βλάβη και μπορούν να ανιχνευθούν με τη χρήση της μαγνητικής δεσμιδογραφίας (DTI, diffusion tensor imaging). Η κλασματική ανισοτροπία (FA, fractional anisotropy) μπορεί να υπολογιστεί με MRI βασισμένη σε μοντέλο DTI. Δεδομένου ότι η ΠΣ αποτελεί απομυελινωτική νόσο, θα μπορούσε να ισχύει το ότι η υπερβολική αποδόμηση της λευκής ουσίας σημειώνεται πριν από την ατροφία της φαιάς ουσίας, γεγονός που οδηγεί σε ετκιμήσεις για μεγαλύτερη από την πραγματική για την «ηλικία του εγκεφάλου» και σε έκπτωση της γνωστικής λειτουργίας με την πάροδο του χρόνου.

Η απεικόνιση με στάθμιση διάχυσης (DWI, diffusion-weighted imaging) μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία μοντέλων των δεσμίδων λευκής ουσίας με τη χρήση πιθανολογικής δεσμιδογραφίας, (probabilistic tractography) η οποία υπολογίζει έναν δείκτη συνδεσιμότητας ανά ιστικό όγκο (voxel) στον εγκέφαλο, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση της πιο πιθανής διαδρομής μιας δεσμίδας λευκής ουσίας σε σχέση με τον μέσο αριθμό των γραμμών ροής που τη διασχίζουν.

Εγκεφαλικά λειτουργικά δίκτυα με MRI

Χρησιμοποιώντας λειτουργικά δίκτυα MRI σε κατάσταση ηρεμίας (rs-fMRI, resting-state functional MRI) και fMRI κατά την εκτέλεση καθηκόντων (task-based fMRI), οι ερευνητές εντόπισαν «νευρωνικά δίκτυα» που σχετίζονται με διάφορες λειτουργίες του εγκεφάλου.

Παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι έχει διαπιστωθεί πως οι βλάβες του ΝΜ διακόπτουν τη λειτουργική συνδεσιμότητα στην αυχενική μοίρα του νωτιαίου μυελού και μπορεί να αποτελούν την παθοφυσιολογική αιτία για την αναπηρία που σχετίζεται με κινητικά και αισθητηριακά δίκτυα σε πιο όψιμη ΠΣ.

Ψυχική υγεία και ΠΣ

Σε ασθενείς με ΠΣ, τα ψυχιατρικά συμπτώματα αποτελούν συχνή συννοσηρότητα, με κυριότερη την κατάθλιψη. Παρόλο που τα συμπτώματα αυτά είναι μείζων καθοριστικός παράγοντας ποιότητας ζωής στην ΠΣ, συχνά παραβλέπονται και υποθεραπεύονται. Οι ασθενείς με ΠΣ παρουσιάζουν επιπολασμό 30,5% ως προς την εκδήλωση κατάθλιψης και 22,1% ως προς την εκδήλωση άγχους, με κλινικά σημαντικά καταθλιπτικά ή σχετιζόμενα με το άγχος συμπτώματα να διαπιστώνονται στο 35% και 34% των ασθενών αντίστοιχα. Ο επιπολασμός της κατάθλιψης ανέρχεται σε 44,5% κατά τη διάρκεια υποτροπών και ο δια βίου επιπολασμός αυξάνεται σε 50%. Σε μία μετα-ανάλυση 51 μελετών βρέθηκε ότι ασθενείς με κλινικά μεμονωμένο σύνδρομο (CIS, Clinically Isolated Syndrome) και ΠΣ πρώιμου σταδίου, εκδηλώνουν καταθλιπτικά συμπτώματα και συμπτώματα άγχους σε ποσοστό 17% και 35% αντίστοιχα.

Υπήρξαν ενδείξεις αμφίδρομων αλληλεπιδράσεων μεταξύ της πορείας της ΠΣ και των συννοσηρών ψυχιατρικών διαταραχών.

Η θεραπεία των συννοσηρών διαταραχών της διάθεσης κατά την ΠΣ είναι υψίστης σημασίας, καθώς η ψυχική υγεία αποτελεί έναν από τους μείζονες καθοριστικούς παράγοντες της ποιότητας ζωής και η υποκείμενη διαταραχή της διάθεσης συνδέεται με αυτοκτονικό ιδεασμό σε αυτόν τον πληθυσμό σε υψηλότερο ποσοστό απ’ ό,τι στο γενικό πληθυσμό.

Για την ανάπτυξη νέων θεραπειών για ασθενείς με ΠΣ και για επιτυχή θεραπεία, είναι κρίσιμο να γίνουν αντιληπτά και να αντιμετωπιστούν παράλληλα τα ψυχιατρικά συμπτώματα. Επομένως, ο δρόμος της προόδου θα μπορούσε να είναι η στοχευμένη θεραπεία για συγκεκριμένο φαινότυπο της νόσου, όπως η σχετιζόμενη με την ΠΣ κατάθλιψη.

Πηγή: Brasanac J, Chien C. A review on multiple sclerosis prognostic findings from imaging, inflammation, and mental health studies. Front Hum Neurosci. 2023 May 11;17:1151531. doi: 10.3389/fnhum.2023.1151531.

NON-2025-00129-MAR25