Οι καρδιαγγειακές παθήσεις αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως, καθώς εκτιμάται ότι κοστίζουν τη ζωή σε 17.9 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο. ¹ Το 2010, η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία έθεσε ως στόχο τη βελτίωση της καρδιαγγειακής υγείας σε όλους τους Αμερικανούς, ορίζοντας την καρδιαγγειακή υγεία με τον όρο Life's Simple 7 (LS7), επεκτείνοντας τον ορισμό της, ώστε να περιλαμβάνει ένα φάσμα υγείας, που δεν περιορίζεται σε μη νοσηρές και νοσηρές καταστάσεις. ² Η μέθοδος μέτρησης LS7 έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως από επιδημιολόγους και ερευνητές των καρδιαγγειακών νόσων. Το 2022, η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία κυκλοφόρησε έναν επικαιροποιημένο ορισμό της καρδιαγγειακής υγείας με την ονομασία Life's Essential 8 (LE8). Ο συγκεκριμένος ορισμός περιλαμβάνει όλες τις συμπεριφορές και τους παράγοντες υγείας (διατροφή, σωματική δραστηριότητα, έκθεση στη νικοτίνη, δείκτης μάζας σώματος, λιπίδια αίματος, αρτηριακή πίεση και γλυκόζη αίματος) από το LS7 και προσθέτει τον ύπνο ως μία νέα συνιστώσα. ²

Ωστόσο, πρόσφατα εμπειρικά δεδομένα δείχνουν ότι οι ασθενείς με καρδιαγγειακές νόσους συχνά δεν εφαρμόζουν σε ικανοποιητικό βαθμό τις απαραίτητες αλλαγές στον τρόπο ζωής τους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης των Cheema και Sahu ³, η συνολική βαθμολογία των ασθενών με καρδιοπάθειες όσον αφορά την εφαρμογή αλλαγών στον τρόπο ζωής, δείχνει ότι 21.7% των ασθενών είχαν καλή εφαρμογή, 76.7% είχαν μέτρια βαθμολογία εφαρμογής και 1.6% είχε κακή εφαρμογή.

Μία συμπεριφορική τεχνική που μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η Κινητοποιός Συνέντευξη. Η Κινητοποιός Συνέντευξη είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος συζήτησης με τους ανθρώπους σχετικά με την αλλαγή και την προσωπική τους εξέλιξη, προκειμένου να ενισχυθούν τα κίνητρα και η δέσμευσή τους. Αν και η Κινητοποιός Συνέντευξη ξεκίνησε ως μέθοδος για συμβούλους συμπεριφορικής υγείας και ψυχοθεραπευτές, χρησιμοποιείται πλέον και σε πολλά άλλα επαγγέλματα παροχής φροντίδας ⁴.

Τέσσερις βασικές διαδικασίες αποτελούν την ουσία της Κινητοποιού Συνέντευξης: η δέσμευση, η εστίαση, η πρόκληση και ο σχεδιασμός⁴.

Δέσμευση
Ένα πρώτο βήμα είναι η δημιουργία μιας σχέσης συνεργατικότητας, εμπιστοσύνης και επιβεβαίωσης. Πολύ συχνά αυτό το βήμα παρακάμπτεται με το να «μπαίνουμε κατευθείαν στη δουλειά», δηλαδή με το να κάνουμε ερωτήσεις και να παρέχουμε πληροφορίες. Στην πραγματικότητα, η δέσμευση έχει να κάνει περισσότερο με την απόκριση σε κάποια άρρητα ερωτήματα που υπάρχουν στο μυαλό του ατόμου, όχι απαντώντας με στοιχεία, αλλά μέσω του τρόπου με τον οποίο ανταποκρίνεστε. Η δέσμευση απαιτεί κάτι περισσότερο από το να είστε φιλικοί. Η δέσμευση περιλαμβάνει την ενσυναισθητική ακρόαση για τη δημιουργία μιας μη επικριτικής σχέσης. Αυτή η διαδικασία δεν είναι απαραίτητο να διαρκέσει πολύ, μερικές φορές βλέπουμε να συμβαίνει μέσα σε λίγα λεπτά. Μια πρόχειρη οδηγία που προτείνουμε για να ξεκινήσετε είναι να αφιερώσετε στη δέσμευση περίπου το 20% του όποιου χρόνου διαθέτετε, ιδιαίτερα στις αρχικές αλληλεπιδράσεις. Στην πραγματικότητα, μερικές φορές αυτές οι δεξιότητες είναι το μόνο που χρειάζεστε για να είστε υποστηρικτικοί⁴.

Εστίαση
Αν το άρρητο θέμα της δέσμευσης είναι το: «Μπορούμε να πορευτούμε μαζί;», τότε τα ερωτήματα που διέπουν την εστίαση είναι: «Πού πηγαίνουμε;» και «Για τι θα μιλήσουμε;». Η διαδικασία εστίασης βοηθά εσάς και τους/τις θεραπευόμενούς/ές σας να αποκτήσετε μια αίσθηση του πού πηγαίνετε, τι σκοπεύει να επιτύχει η βοηθητική σχέση σας και ποιο(α) θέμα(τα) θα είναι πιο χρήσιμο(α) να συζητήσετε. Τα αντανακλαστικά του να διορθώσετε το πρόβλημα μπορεί να σας οδηγήσουν στο να δίνετε κατευθύνσεις και να προκαθορίζετε στόχους, λέγοντας στους ανθρώπους τι πρέπει ή τι χρειάζεται να κάνουν. Ωστόσο, δεν μπορείτε να αναγκάσετε τους ανθρώπους να αλλάξουν τη συμπεριφορά ή τον τρόπο ζωής τους, μπορείτε μόνο να τους ενθαρρύνετε και να τους βοηθήσετε να το κάνουν. Όπως και με τα φάρμακα, το να “συνταγογραφείτε” στόχους δεν σημαίνει ότι το άτομο θα τους αποδεχτεί πραγματικά. Σε μια σχέση βοήθειας, ο στόχος δεν είναι πλήρως στόχος μέχρι ο/η θεραπευόμενός/ή σας να συμφωνήσει με αυτόν. Είναι οι κοινοί στόχοι για αλλαγή που διαμορφώνουν μια λειτουργική συμμαχία. Μείνετε προσηλωμένοι στα καθήκοντά σας και παραμείνετε ψύχραιμα συντονισμένοι κατευθύνοντας τη συζήτηση. Αποφύγετε τις ξαφνικές και απροειδοποίητες αλλαγές στο θέμα για το οποίο μιλάτε και βεβαιωθείτε ότι κινείστε από κοινού προς μια κατεύθυνση. Αν παρομοιάσουμε τη συζήτηση με ένα ταξίδι με ιστιοπλοϊκό σκάφος, παραδώστε το τιμόνι στο άτομο, και αν πιάνετε το πηδάλιο κατά διαστήματα για να αλλάξετε την κατεύθυνση, κρατήστε το δίπλα σας και σε συννενόηση μαζί του.⁴

Πρόκληση
Ένα μεταφορικό ερώτημα που διέπει την πρόκληση είναι: «Γιατί να πας εκεί;». Να θυμάστε ότι ένα κοινό σημείο εκκίνησης για αλλαγή είναι η αμφιθυμία. Ένα μέρος του ατόμου μπορεί να δει τους λόγους για την αλλαγή και ένα άλλο μέρος είναι απρόθυμο να το κάνει. Η πρόκληση είναι η διαδικασία η οποία διαφοροποιεί ιδιαιτέρως την Κινητοποιό Συνέντευξη από άλλες προσεγγίσεις. Περιλαμβάνει την οργάνωση συζητήσεων σχετικά με την αλλαγή, έτσι ώστε το μέρος του ατόμου υπέρ της αλλαγής να αποκτήσει με φυσικό τρόπο ικανοποιητικό χρόνο για να παρουσιάσει τα επιχειρήματά του. Κανονικά, το μέρος του ατόμου υπέρ της αλλαγής διακόπτεται συνεχώς από το απρόθυμο μέρος. Μόλις προβάλλει ένα επιχείρημα, το άλλο μέρος παρεμβαίνει και λέει: «Ναι, αλλά ... .» και όλη η διαδικασία βαλτώνει. Το έργο της πρόκλησης έχει να κάνει με το να γείρει η ισορροπία προς την κατεύθυνση της αλλαγής, συνήθως επειδή αυτό σας ζήτησε ο/η θεραπευόμενος/η.

Σχεδιασμός
Όταν φαίνεται να υπάρχει επαρκές κίνητρο για αλλαγή, η συζήτηση συνήθως επεκτείνεται στον τρόπο αλλαγής. Το έργο του σχεδιασμού στηρίζεται και συνεχίζει να χρησιμοποιεί τις δεξιότητες δέσμευσης, εστίασης και πρόκλησης. Πράγματι, στην Κινητοποιός Συνέντευξη ένα σχέδιο αλλαγής ανακύπτει από τον θεραπευόμενο και δεν του επιβάλλεται, διότι δεν αποτελεί σχέδιο μέχρι το άτομο να το αποδεχτεί. Το υποκείμενο μεταφορικό ερώτημα είναι: «Πώς θα φτάσετε εκεί;». Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η προθυμία των ανθρώπων ακόμη και να σκεφτούν την ανάγκη αλλαγής (το γιατί) εξαρτάται μερικές φορές από το αν θα δουν πρώτα έναν πιθανό και αποδεκτό τρόπο για να το κάνουν (το πώς).

Παγίδες προς αποφυγή
Πρώτον, υπάρχει η παγίδα του ειδικού, κατά την οποία ως αυθεντία προχωράτε στην επίλυση του προβλήματος κάποιου/ας για λογαριασμό του/της. Με την εκπαίδευση και την κατάρτιση που κατέχετε, είναι φυσικό να σκεφτείτε για τον εαυτό σας ότι κατέχει την επαγγελματική τεχνογνωσία. Πράγματι, η εξειδίκευση είναι ένας λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι έρχονται σε εσάς για βοήθεια και η καλή χρήση των γνώσεών σας είναι μέρος της δουλειάς σας. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι οι θεραπευόμενοί/ές σας έχουν ζωτικής σημασίας τεχνογνωσία για τον εαυτό τους. Κανείς δεν είναι ειδικός για τη ζωή κάποιου άλλου.

Η βιασύνη μπορεί να σας οδηγήσει σε γρήγορες αποφάσεις και ενέργειες, σε μία προσπάθεια αναπλήρωσης της έλλειψης χρόνου. Αυτή είναι η παγίδα του χρόνου. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτό που ελπίζετε να πετύχετε μπορεί να πάρει περισσότερο χρόνο όταν αισθάνεστε πιεσμένοι. Μπορεί να πέσετε σε αυτή την παγίδα όταν προσπαθήσετε να επικεντρωθείτε σε μια συγκεκριμένη πορεία δράσης πολύ πρόωρα και διαπιστώνετε ότι το άτομο δεν είναι πρόθυμο να σας ακολουθήσει. Ο στόχος μπορεί να σας φαίνεται επείγων ή να είναι σημαντικός, αλλά ο/η θεραπευόμενός/ή σας δεν συμμερίζεται ακόμη την άποψή σας. Αποφύγετε να επιτρέψετε να μετατραπεί το θέμα σε αγώνα εξουσίας. Ίσως χρειάζεστε περισσότερο χρόνο αλληλεπίδρασης με αυτό το άτομο.

Έπειτα υπάρχει η παγίδα της περιπλάνησης. Οι περισσότεροι άνθρωποι λατρεύουν να τους ακούνε. Η καλή ακρόαση είναι αρκετά σπάνια με αποτέλεσμα οι άνθρωποι συχνά να συνεχίζουν με χαρά να μιλούν για ώρες, ενώ εσείς παρακολουθείτε ό,τι κι αν λένε. Αυτό είναι ευγενικό και φιλικό, αλλά υπάρχει ο κίνδυνος να παρακολουθείτε μόνο και να χάσετε τον προσανατολισμό σας. Αν οι συζητήσεις σας μετακινούνται από θέμα σε θέμα, όπου κι αν κατευθύνεται ο/η θεραπευόμενος/η, μάλλον ήρθε η ώρα να ξεκαθαρίσετε τι ελπίζετε να πετύχετε σε αυτήν τη σχέση βοήθειας.

Καταληκτικά, το LE8 παρέχει ένα σαφές, τεκμηριωμένο πλαίσιο για τη βελτίωση της καρδιαγγειακής υγείας και της συνολικής ευεξίας. Αν και η εφαρμογή των αλλαγών στον τρόπο ζωής μπορεί να φαίνεται δύσκολη, εργαλεία όπως η Κινητοποιός Συνέντευξη προσφέρουν μια αποτελεσματική προσέγγιση για την υποστήριξη και την καθοδήγηση της αλλαγής της συμπεριφοράς. Συνδυάζοντας τις κατευθυντήριες γραμμές του LE8 με τις υποστηρικτικές μεθόδους της Κινητοποιού Συνέντευξης, οι γιατροί μπορούν να προάγουν την επίτευξη μακροχρόνιων αλλαγών στην καρδιαγγειακή υγεία και την ποιότητα ζωής.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. World Health Organization. Cardiovascular diseases [Internet]. Geneva: World Health Organization; 2023 [cited 2024 Sep 14]. Available from: https://www.who.int/health-topics/cardiovascular-diseases#tab=tab_1 Last accessed 05/2025
2. Peter-Marske KM, Kucharska-Newton A, Wong E, Mok Y, Palta P, Lutsey PL, et al. (2024) Associations of psychosocial factors and cardiovascular health measured by Life’s Essential 8: The Atherosclerosis Risk in Communities (ARIC) study. PLoS ONE 19(7): e0305709
3. Cheema AM, Sahu AK. A cross- sectional, questionnaire-based study to assess the Knowledge and practice on life style modification among hospitalized cardiac patients. International Journal of Nursing and Health Sciences [Internet]. 2023 Jan 1;5(1):04–7. Available from: http://dx.doi.org/10.33545/26649187.2023.v5.i1a.38 Last accessed 05/2025
4. Miller WR, Rollnick S. Motivational interviewing: helping people change and grow. 4th ed. New York: Guilford Press pp. 3,4,20,22,23,25-27; 2023.

Αυτό το περιεχόμενο έχει αναπτυχθεί με την επιστημονική συνεργασία του ερευνητι& kappa;ού εργαστηρίου Behavioral Science in Health – BSiH της Σχολής Επιστημών Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου.

GR-NON-2024-00221-ΜΑΥ25